Czy Frasyniuk znieważył? Zapadł wyrok

Wyrok w sprawie Władysława Frasyniuka o czyn z art. 216 § 1 kodeksu karnego 

05 sierpnia 2022 r. wrocławski sąd wydał wyrok w sprawie przeciwko Władysławowi Frasyniukowi, którego oskarżono o to, że w sierpniu 2021 r. w trakcie emitowanej w telewizji TVN24 audycji „Fakty po faktach” słowem „śmiecie” znieważył ustalonych żołnierzy Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej wykonujących obowiązki służbowe polegające na wykonywaniu zadań związanych z ochroną granicy państwowej na odcinku polsko-białoruskim. W akcie oskarżenia prokurator zakwalifikował tę wypowiedź jako czyn zabroniony z artykułu 226 § 1 kodeksu karnego.

W zasadzie od początku powinno było być oczywiste dla prokuratora, że w tym przypadku nie mogło być mowy o znieważeniu żołnierzy podczas pełnienia przez nich czynności służbowych, czego jasno wymaga art. 226 § 1 kodeksu karnego. Wypowiedź Frasyniuka padła bowiem w programie telewizyjnym, w jego reakcji na relacje na temat zachowania żołnierzy na granicy polsko – białoruskiej, gdzie dochodziło do rażących naruszeń prawa człowieka. Z uwagi jednak na brak bezpośredniej zbieżności czasowej pomiędzy wypowiedzią Frasyniuka a działaniem żołnierzy Sąd nie miał więc wątpliwości, że w sprawie nie doszło do popełnienia czynu zabronionego z art. 226 § kk.

Jak wynika natomiast z ustnych motywów wyroków Sąd uznał, że Władysław Frasyniuk dopuścił się zniewagi określonych funkcjonariuszy, używając wobec nich sformułowania „śmiecie”, które bez wątpienia jest obraźliwe. Zachowanie to zakwalifikował jako czyn zabroniony określony w at. 216 § 1 kodeksu karnego. Z uwagi jednak na cel wypowiedzi, którym było zwrócenie uwagi opinii publicznej na dramatyczną sytuację na granicy Polski z Białorusią, jak też fakt, iż mieściła się ona w granicach wolności wyrażania opinii gwarantowanej w Art. 10 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, Sąd ocenił, że wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne. W rezultacie zdecydował o warunkowym umorzeniu postępowania wobec Frasyniuka na rok próby. Apelację od tego orzeczenia zapowiedziały obie strony.

Czy rzeczywiście prawidłowa jest ocena Sądu co do tego, że doszło do czynu zabronionego polegającego na znieważeniu określonej osoby, tak jak przewiduje to artykuł 216 § 1 kodeksu karnego? Można mieć co do tego wątpliwości, którymi zapewne zajmie się sąd odwoławczy.

Warunki odpowiedzialności za znieważenie funkcjonariuszy publicznych

Po pierwsze, w doktrynie prawa karnego przyjmuje się, że zniewaga musi dotyczyć konkretnie ustalonej osoby, nawet więcej niż jednej. W przypadku zniewagi chodzi bowiem o ochronę dobra osobistego, które zawsze jest związane z indywidualną osobą, a nie z abstrakcyjną grupą. W toku postępowania nie ustalono zaś o jakich konkretnie żołnierzy chodzi, nie podano ich imion ani nazwisk, jak też nie wskazano żadnych danych pozwalających na ich bliższą identyfikację. W zasadzie opis czynu przyjętego przez sąd odnosi się do grupy bliżej nieustalonych żołnierzy.

Po drugie, Sąd wprawdzie powołał się na konwencyjne prawo do wolności wypowiedzi, niemniej jednak pozostaje pytanie, czy odpowiedni standard został zastosowany prawidłowo. Sąd odwołał się do kontekstu, w jakim określone słowa padły, uznając, że wypowiedź Frasyniuka były elementem ważnej debaty publicznej toczącej się w kraju. Czy w tej konkretniej sytuacji warunkowe umorzenie, oznaczające wszak, że doszło do popełnienia czynu zabronionego, jest proporcjonalne i konieczne w demokratycznym państwie? Czy nie przyczyni się ono do ograniczenia debaty publicznej? Ponadto Konwencja na gruncie art. 10 chroni nie tylko treść wypowiedzi, ale również formę, w jakiej jest ona przekazywana (tak np. wyrok ETPCz z dnia 23 maja 1991 r., Oberschlick v. Austria[1], p. 57). W przypadku spontanicznych ustnych wypowiedzi, zwłaszcza w szybkiej wymianie zdań, poziom tolerancji co do formy powinien być wyższy.

Z zaciekawieniem więc czekam na wyrok sądu odwoławczego w tej sprawie, który może przyczynić się do wyznaczenia standardów ochrony wolności słowa w Polsce.

[1] https://hudoc.echr.coe.int/eng/#{%22itemid%22:[%22002-10033%22]}