Kto może otrzymać Kartę Polaka?

Poproszono mnie o przygotowanie dokumentów potrzebnych do uzyskania Karty Polaka przez Ukraińca, którego babcia będąca Polką po II wojnie światowej została przesiedlona na terytorium Ukrainy. Okazało się jednak, że przepisy ustawy z dnia 7 września 2007 r. o Karcie Polaka zmieniono w taki sposób, że w jego przypadku wyłączona jest możliwość jej otrzymania. Na czym polega problem?

Czym jest Karta Polaka?

Karta Polaka to dokument potwierdzający przynależność do Narodu Polskiego, przyznawany przez konsula lub wyznaczonego wojewodę. Została ona stworzona dla osób, które nie posiadają obywatelstwa polskiego, ale mają polskie pochodzenie i czują się związani z narodem polskim. Do jej uzyskania konieczne jest wykazanie się nie tylko znajomością języka polskiego, ale również znajomością i kultywowaniem polskich tradycji i zwyczajów. Zainteresowana osoba musi więc pochwalić się faktyczną wiedzą na temat Polski.

Karta Polaka nie oznacza nabycia polskiego obywatelstwa

Potwierdzenie przynależności do narodu polskiego nie jest równoznaczne z nabyciem polskiego obywatelstwa. Posiadacze Karty Polaka cieszą się natomiast pewnymi przywilejami w Polsce, takimi jak m.in. zwolnienie z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę, możliwość prowadzenia działalności gospodarczej, możliwość studiowania, czy korzystanie z określonych świadczeń opieki zdrowotnej.

Przesłanki odmowy przyznania Karty Polaka

Art. 19 ustawy o Karcie Polaka przewiduje okoliczności, w których uprawniony organ odmawia jej przyznania. O ile sytuacje polegające na niewykazaniu związku z polskością czy złożeniu fałszywych dokumentów są jak najbardziej zasadne, o tyle wątpliwości co do swojej racjonalności budzi przesłanka przewidziana w punkcie 3 wskazanego artykułu. Wyłącza on bowiem możliwość uzyskania Karty Polaka przez osoby, które same lub których wstępni repatriowali się lub zostali repatriowani z Polski na podstawie umów repatriacyjnych zawartych w latach 1944-1957 z ZSRR oraz socjalistycznymi republikami radzieckimi: Białoruską, Ukraińską oraz Litewską.

Umowy, o których mowa, w założeniu miały pomagać osobom narodowości innej niż polska w powrocie do ich ojczyzn, co jest istotą repatriacji. Jeżeli była to dobrowolna decyzja o powrocie, można przyjąć, że dana osoba świadomie zrzekła się swoich związków z narodem polskim. Z historii jednak wiadomo, że lata 1944-1957 nie były w Polsce okresem praworządności, przepisy omijano lub łamano, co dotyczyło również umów międzynarodowych. W rezultacie umowy repatriacyjne w praktyce były realizowane jako przymusowe przesiedlenia ludności, a wykonujące je organy nie zawsze zwracały uwagę na faktyczną narodowość przesiedlanych. Dochodziło więc do przypadków, że osoby narodowości polskiej zostały repatriowane przymusowo, wbrew swojej woli.

Zmiany w przepisach o Karcie Polaka

W pierwotnej wersji ustawy o Karcie Polaka kwestia ta była uregulowana inaczej. Przepisy przewidywały odmowę wydania Karty Polaka tylko w sytuacji, gdy to sam wnioskodawca repatriował się z terytorium Polski. Zakładały one więc dobrowolną decyzję zainteresowanego o wyjeździe z Polski, a nie przymusowe przesiedlenie jego lub jego wstępnych. Zmiana w przepisach, która nadała im obecne brzmienie, weszła w życie dopiero w 2016 roku. Z jej uzasadnienia wynika, że ustawodawca chciał w ten sposób uniknąć sytuacji, w której wnioskodawca powołuje się na fakt posiadania obywatelstwa polskiego przez wstępnych, którzy podlegali repatriacji z Polski jako osoby niepolskiej narodowości. W praktyce jednak przepis obejmuje także sytuacje, gdy przodkowie wnioskującego posiadali polską narodowość i wbrew temu zostali repatriowani do krajów sąsiednich.

Orzecznictwo sądów administracyjnych dotyczące Karty Polaka

Problemy związane z obecnym brzmieniem ustawy już zaczęły się ujawniać, co widać na przykład w wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 22 października 2019 r. (II OSK 1650/19). Wnioskodawca starający się o Kartę Polaka powołał się na polską narodowość swojej babci, która wraz z dziećmi oraz mężem narodowości ukraińskiej została repatriowana na teren ZSRR. Zgodnie z aktualnym brzmieniem przepisu art. 19 pkt. 3 ustawy wnioskodawcy należy odmówić przyznania Karty Polaka, nawet pomimo potwierdzenia polskiej narodowości jego babci i wykazania jego związków z narodem polskim, jeżeli zostanie wykazane, że w jego rodzinie doszło do przymusowej repatriacji.

Skutki zmian przepisów

Dokonana w 2016 r. zmiana ustawy według jej uzasadnienia miała służyć ułatwieniu i usprawnieniu procesu przyznawania Karty Polaka. Wydaje się jednak, że jej efekt jest dokładnie odwrotny, a znaczną grupę osób pozbawiono możliwości potwierdzenia przynależności do Narodu Polskiego tylko dlatego, że lata temu ktoś w ich rodzinie został przymusowo repatriowany.

Table of Contents

Do góry