Konwencja Stambulska to Konwencja Rady Europy o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej, uchwalona w 2011 r. w Stambule. Z uwagi na swój cel nazywana jest również konwencją antyprzemocową. Polska podpisała ją już w grudniu 2012 r., Sejm RP ratyfikował ją w lutym 2015 r., a 13 kwietnia 2015 r. podpisał ją prezydent Bronisław Komorowski. W 2020 r. premier Morawiecki skierował ją do Trybunału Konstytucyjnego, odwołując się przy tym do „poważnych zarzutów (…), a mianowicie, że godzi ona w nasz porządek prawny, że ma ideologiczne podłoże, niewłaściwie definiuje realne źródła przemocy wobec kobiet i nie dostarcza skutecznych narzędzi do walki z przemocą domową”. Wskazał również, że dokument może być niezgodny z konstytucją w zakresie, w jakim odnosi się m.in. do bezstronności państwa w sprawach światopoglądowych oraz prawa rodziców do wychowywania dzieci w zgodzie z własnym sumieniem.
W ubiegły poniedziałek premier Tusk wycofał wniosek Morawieckiego o zbadanie przez Trybunał Julii Przyłębskiej zgodności Konwencji z Konstytucją. Oznacza to, że Polska będzie realizować wynikające zobowiązania z niej do podjęcia konkretnych działań zmierzających do ochrony przed przemocą domową i motywowaną gender.
Założenia Konwencji Stambulskiej
Konwencja opiera się na założeniu, że wszelkie przejawy przemocy są naruszeniem podstawowych praw i wolności człowieka. Władze publiczne mają więc obowiązek wypracowania kompleksowej strategii wspierania i ochrony osób doznających przemocy, organizowania działań profilaktycznych oraz karania sprawców przemocy.
Przemoc wobec kobiet ma charakter strukturalny i systemowy, jest jednym z narzędzi dyskryminacji i wykluczenia społecznego, które uniemożliwia kobietom i dziewczętom pełen rozwój w sferze osobistej i publicznej. Jako jedno z głównych źródeł przemocy wobec kobiet Konwencja wskazuje ich niższy status kulturowy i społeczny utrwalany przez wielowiekową tradycję i obyczaje. Patriarchalny model rodziny, w którym to mężczyzna jest „głową” i „żywicielem” rodziny, a kobieta „strażniczką domowego ogniska” przyczynia się do nierówności wobec prawa, dominacji mężczyzn i podporządkowania im kobiet.
Prawna i faktyczna równość kobiet i mężczyzn jest kluczowa dla zapobiegania przemocy wobec kobiet. Stąd ważnym elementem przeciwdziałania jej są działania nakierowane na podniesienie poziomu świadomości społecznej nt. przyczyn i skutków przemocy, dyskryminacji i nierówności płci.
Obowiązki państwa wynikające z Konwencji Stambulskiej
Z Konwencji Stambulskiej wynika obowiązek wprowadzenia konkretnych rozwiązań prawnych na rzecz ochrony ofiar i profilaktyki przemocy. Ponadto państwa – strony mają promować zmiany wzorców społecznych i kulturowych, które dotyczą zachowania kobiet i mężczyzn. Funkcjonuje bowiem wiele uprzedzeń, zwyczajów, tradycji oraz innych praktyk, odwołujących się do idei niższości kobiet, czy stereotypowego postrzegania ich roli w społeczeństwie. Funkcjonujące w świadomości społecznej stereotypy często przyczyniają się do przemocy wobec kobiet. Jednocześnie państwo powinno promować takie wartości jak partnerstwo, wzajemny szacunek, bezpieczeństwo, poszanowanie godności i niezależności partnera/partnerki, równość szans i możliwości realizacji potrzeb oraz aspiracji życiowych każdego z partnerów.
Obszary działania państwa
Działania państwa powinno skupiać się na trzech obszarach:
Zapobieganie przemocy:
- zmiana postaw, ról płci i stereotypów, które powodują, iż przemoc wobec kobiet jest akceptowana;
- szkolenie osób pracujących z ofiarami;
- podnoszenie świadomości istnienia różnych form przemocy i ich traumatycznego charakteru;
- włączenie do programów nauczania na wszystkich poziomach edukacji materiałów dotyczących kwestii równości;
- współpraca z organizacjami pozarządowymi, mediami i sektorem prywatnym w celu dotarcia do społeczeństwa.
Ochrona ofiar przemocy
- zapewnienie by potrzeby i bezpieczeństwo ofiar stanowiły główny cel wszystkich podejmowanych działań;
- ustanowienie wyspecjalizowanych służb wspierających, które zapewnią pomoc medyczną, jak również psychologiczną i prawną ofiarom i ich dzieciom;
- utworzenie wystarczającej liczby schronisk oraz darmowych, całodobowych telefonów zaufania.
Ściganie sprawców przemocy
- zapewnienie, że przemoc wobec kobiet stanowi odpowiednio karane przestępstwo;
- zapewnienie, by usprawiedliwienia kulturowe, oparte na zwyczaju, religii, czy też na tzw. „czynnikach honorowych” nie stanowiły przesłanek dla akceptowania jakichkolwiek aktów przemocy;
- zapewnienie, że ofiary przemocy mają dostęp do specjalnych środków ochrony, zarówno podczas śledztwa jak i postępowania sądowego;
- zapewnienie, że organy stosujące prawo będą natychmiast reagowały na wezwanie pomocy oraz odpowiadały właściwie na niebezpieczne sytuacje.