Więzień polityczny to przekleństwo
Co czuła Swiatlana Cichanouska, kiedy dowiedziała się, że prezydent Duda wyjechał wcześniej ze spotkania z nią i innymi białoruskimi opozycjonistami, aby ratować Kamińskiego i Wąsika? Bez wątpienia porównywanie ich sytuacji do położenia więźniów politycznych przetrzymywanych przez białoruskie władze wywołało u niej duże emocje. Wskazuje na to jej wypowiedź w trakcie wywiadu z dziennikarzami. Jej słowa były mocne. Cichanouska stwierdziła, że słuchając, jak w Polsce nadużywa się zwrotu „więzień polityczny”, warto wiedzieć, na czym naprawdę polega to „przekleństwo”.
CIchanouska nie ma kontaktu ze swoim mężem, Serhyiem, niedoszłym kandydatem w wyborach prezydenckich na Białorusi w 2020 r.. Nie ma nawet pewności, czy on jeszcze żyje. Został on skazany na 18 lat więzienia za udział w rzekomym spisku w celu przejęcia władzy w państwie, utworzenie formacji ekstremistycznej i kierowanie nią, publiczne nawoływanie do sankcji przeciwko Białoruś oraz podżeganie do nienawiści społecznej. Na Cichanouskiej również ciąży wyrok wydany zaocznie przez sąd białoruski, którym skazano ją na karę 15 lat pozbawienia wolności za zdradę i próbę przejęcia władzy.
Definicje więźnia politycznego
Pojęcie więźnia politycznego jest niezdefiniowane w prawie międzynarodowym i traktatach dotyczących praw człowieka. Niemniej, organizacje międzynarodowe jak i te zaangażowane w ochronę praw człowieka opracowują swoje definicje, które pozwalają uchwycić istotę tego zjawiska.
Więzień sumienia – definicja Amnesty International
Amnesty International odwołuje się do pojęcia więźniów sumienia, do których należą zarówno więźniowie polityczni, jak i osoby uwięzione za przekonania religijne lub światopoglądowe. Więźniem politycznym jest każdy więzień, w którego sprawie występuje istotny element polityczny, np. w postaci motywacji więźnia, charakteru jego czynu, pozbawienia wolności. W opublikowanym ostatnio oświadczeniu AI zwróciła uwagę, że pojęcie więźniów sumienia nie obejmuje sytuacji osób, które zostały osądzone i skazane w rzetelnym procesie sądowym za czyn podlegający karze zgodnie z prawem międzynarodowym. (https://www.amnesty.org.pl/przestrzegamy-przed-naduzywaniem-w-debacie-publicznej-pojecia-wiezien-polityczny/)
Definicja Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy
Według Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy osobę pozbawioną wolności osobistej należy uznać za „więźnia politycznego”:
- jeśli pozbawienie wolności zostało nałożone z naruszeniem jednej z podstawowych gwarancji określonych w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i jej protokołach, w szczególności wolności myśli, sumienia i wyznania, wolności wypowiedzi i informacji, wolności zgromadzeń i stowarzyszania się;
- jeśli zatrzymanie zostało nałożone z powodów czysto politycznych, bez związku z jakimkolwiek przestępstwem;
- jeśli z powodów politycznych długość zatrzymania lub jego warunki są wyraźnie nieproporcjonalne do przestępstwa, którego dana osoba została uznana za winną lub o które jest podejrzana;
- jeśli z pobudek politycznych dana osoba została zatrzymana w sposób dyskryminujący w porównaniu z innymi osobami; lub,
- jeżeli zatrzymanie jest wynikiem postępowania, które było wyraźnie niesprawiedliwe i wydaje się być związane z motywami politycznymi władz.
Definicja Stowarzyszenia Pomocy Więźniom Politycznym (Birma)
Birmańskie Stowarzyszenie Pomocy Więźniom Politycznym (Assistance Association for Political Prisoners) definiuje więźnia politycznego jako „każdego, kto został aresztowany z powodu postrzeganego lub rzeczywistego zaangażowania lub wspierania roli w ruchach opozycyjnych za pomocą środków pokojowych lub oporu”.
Więzień polityczny jako ofiara politycznie stronniczych procesów
Odmiennie więźnia politycznego definiuje Christoph Valentin Steinert. W 2020 r. przeanalizował on niemal 400 definicji tego pojęcia używanych w literaturze akademickiej. Jego zdaniem termin ten powinien być zarezerwowany wyłącznie dla ofiar politycznie stronniczych procesów, czyli ofiar represji państwowych. W szczególności krytykuje on definicję więźnia politycznego jako osoby uwięzionej za działania motywowane politycznie lub popełnienie przestępstwa politycznego. Uznaje ją za zbyt szeroką, ponieważ chroni więźniów wszelkich potencjalnie motywowanych politycznie działań, również skrajnych, nieakceptowanych z perspektywy standardów praw człowieka.
Zdaniem Steinerta więźniami politycznymi są osoby skazane i uwięzione w politycznie stronniczych procesach (lub decyzjach wykonawczych w przypadku braku jakichkolwiek procesów). Procesy są uznawane za stronnicze politycznie, jeśli są wspierane przez rząd i (a) nie mają krajowej podstawy prawnej, (b) naruszają zasady sprawiedliwości proceduralnej lub (c) naruszają uniwersalne prawa człowieka.
Jedno jest pewne. Polityk w więzieniu to jeszcze nie jest więzień polityczny.