Ułaskawienie
Prawo łaski to ostatnio temat, który zdominował media. Po ilości informacji, dyskusji i wypowiedzi można odnieść wrażenie, że należy się ono każdemu skazanemu i jako takie jest stosowane bardzo często. Nic bardziej mylnego.
Ułaskawienie – wyjątek czy reguła?
Postępowanie karne z reguły kończy się wyrokiem wydanym przez sąd po przeprowadzeniu postępowania dowodowego. Jeżeli po analizie wszystkich dowodów sąd dochodzi do wniosku, że nie ma wątpliwości, że oskarżony popełnił zarzucany mu czyn, wydaje wyrok skazujący i orzeka o karze. Po uprawomocnieniu wyrok podlega wykonaniu, co może się wiązać na przykład z koniecznością odbycia kary pozbawienia wolności. Osoba skazana została uznana przez niezawisły sąd za sprawcę przestępstwa, a więc można o niej potocznie powiedzieć, że jest ona przestępcą. Trudno więc taką osobę określić mianem krystalicznej.
Prawo łaski powinno być stosowane jedynie wyjątkowo, gdy wymagają tego względy humanizmu i sprawiedliwości, a nie można uczynić im zadość na drodze postępowania sądowego. Jest to szczególna forma ingerencji organu państwa w fazę wykonania wyroku, która powinna zmierzać do łagodzenia skutków orzeczonej kary w przypadkach, gdy ze względu na pewne szczególne okoliczności dalsze jej wykonywanie w niezmienionej postaci byłoby dla skazanego zbyt dolegliwe.
Prawo łaski – Kodeks postępowania karnego
Ułaskawienie uregulowane jest w art. 560 – 568 Kodeksu postępowania karnego. Zgodnie z nimi, każdy skazany, osoba uprawniona do wnoszenia w jego imieniu środków odwoławczych jak też jego bliscy mogą wystąpić z prośbą do Prezydenta RP o ułaskawienie. Wniosek taki najpierw trafia do sądu, który orzekał w sprawie w pierwszej instancji. Na podstawie analizy różnych elementów, takich jak m.in. charakter czynu, zachowanie sprawcy po popełnieniu przestępstwa, jego postawa w trakcie odbywania kary, jak też nadzwyczajnych okoliczności, które mogą się ujawnić już po skazaniu, sąd wydaje opinię o skazanym. Jeżeli jest pozytywna, sprawa trafia do Prokuratora Generalnego. W sytuacji, gdy sąd nie widzi podstaw do wydania opinii pozytywnej, prośbę o ułaskawienia pozostawia się bez dalszego biegu.
W przypadku, gdy w sprawie orzekał również sąd odwoławczy, sąd pierwszej instancji przesyła mu akta wraz ze swoją opinią. W sytuacji, gdy opinia przynajmniej jednego z sądów jest pozytywna, sprawa jest przesyłana Prokuratorowi Generalnemu, który z kolei sporządza wniosek w sprawie, który wraz z aktami przedstawia Prezydentowi RP.
Zdarzają się sytuacje, kiedy prośba o ułaskawienie jest kierowana bezpośrednio do Prezydenta RP. W takiej sytuacji przekazuje się ją Prokuratorowi Generalnemu w celu nadania jej biegu zgodnie z przedstawionymi wyżej zasadami (art. 566 § 2 kpk). Ponadto Prokurator Generalny może wszcząć z urzędu postępowanie o ułaskawienie i przedstawić akta Prezydentowi RP nawet bez zwracania się o opinię sądów, które orzekały w sprawie (art. 567 § 1 kpk). Ponadto Prezydent RP może zadecydować o wszczęciu z urzędu postępowania o ułaskawienie (art. 567 § 2 kpk).
Ponowna prośba o ułaskawienie, wniesiona przed upływem roku od negatywnego załatwienia poprzedniej prośby, może być przez sąd pozostawiona bez rozpoznania. (art. 566 kpk).
Prawo łaski a wykonanie kary
Złożenie wniosku o ułaskawienie samo w sobie nie jest wystarczające do wstrzymania wykonania lub zarządzenia przerwy w wykonaniu kary do czasu ukończenia postępowania o ułaskawienie. Taka możliwość istnieje, przy czym muszą istnieć ku temu szczególnie ważne powody przemawiające za ułaskawieniem, zwłaszcza gdy uzasadnia to krótki okres pozostałej do odbycia kary. Decyzję o tym może podjąć sąd wydający opinię oraz Prokurator Generalny mogą wstrzymać wykonanie kary (art. 668 kpk)
Zakres ułaskawienia
Ułaskawienie może dotyczyć jedynie zwolnienia skazanego od uciążliwych skutków prawnych skazania o charakterze publicznoprawnym i represyjnym, jako tych, które pozostają w wyłącznej dyspozycji organów władzy państwowej. Nie może ono zwalniać skazanego od wykonania zobowiązań o charakterze cywilnoprawnym wynikających z wyroku sądu, ponieważ w przeciwnym razie rozwiązanie to prowadziłoby do naruszenia praw osób trzecich.
Prawo łaski jako prerogatywa Prezydenta
Ułaskawienie jako prerogatywa Prezydenta RP uregulowane jest w Artykule 139 Konstytucji RP, który nie wprowadza żadnych ograniczeń co do jego procedury. W konsekwencji Prezydent RP może zastosować łaskę z pominięciem trybu określonego w rozdziale 59 Kodeksu postępowania karnego. Prezydent może więc: 1) ułaskawić skazanego na skutek wniesienia prośby bezpośrednio do niego przez osobę uprawnioną, z pominięciem organów przewidzianych w KPK, jako uczestniczących w postępowaniu ułaskawieniowym; 2) przekazać prośbę powyżej określonym organom; 3) skorzystać z prawa łaski z własnej inicjatywy.
Czy można ułaskawić oskarżonego przed prawomocnym skazaniem?
Jak słusznie wskazał Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 31 maja 2017 r. prawo łaski wynikające z art. 139 Konstytucji RP ma jednak granice, które wyznacza istota tej instytucji, zważywszy także na konieczność uwzględnienia innych zasad konstytucyjnych, tj. działania tylko w granicach prawa. Sąd Najwyższy wykluczył możliwość ułaskawienia osoby w sytuacji, gdy jej odpowiedzialność karna nie została jeszcze prawomocnie ustalona, podkreślając, że prawo łaski, jako uprawnienie Prezydenta RP może być realizowane wyłącznie w odniesieniu do osób skazanych.
Tylko przy takim ujęciu zakresu tego prawa nie dochodzi do naruszenia konstytucyjnych zasad: trójpodziału władzy, domniemania niewinności, prawa do sądu, wyłączności sądów w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości, dwuinstancyjności postępowania oraz domniemania w wymiarze sprawiedliwości właściwości sądów powszechnych. W ten sposób nie dochodzi również do ewentualnego naruszenia słusznych praw pokrzywdzonego w procesie karnym, w tym w szczególności prawa do sądu.
Czy potrzebne jest nowe uregulowanie prawa łaski?
Wydarzenia ostatnich dni pokazują, że zasadnym jest doprecyzowanie procedury stosowania prawa łaski przez Prezydenta, w tym poprzez wprowadzenie reguły, że postanowienia o ułaskawieniu powinny być jawne. Obywatele mają prawo wiedzieć, dlaczego Prezydent zdecydował ułaskawić osobę, która popełniła przęstepstwo.
https://www.sn.pl/sites/orzecznictwo/Orzeczenia3/I%20KZP%204-17.pdf